W połowie 1940 roku na Pradze powstała przeszło tysięczna armia podziemnej Polski. W przededniu wybuchu Powstania Warszawskiego liczyła ona już ponad 8 800 żołnierzy, łączników i sanitariuszek.
Zadania, jakie zostały przydzielone ppłk. Żurowskiemu, wymagały zdobycia około 50 obiektów, w tym koszar 36. Pułku Piechoty Legii Akademickiej, które znajdowały się przy ulicy 11 Listopada 16. Otrzymał również rozkaz zabezpieczenia przepraw przez Wisłę, a w razie braku możliwości utrzymania zniszczenia ich.
Już przed godziną 17.00 1 sierpnia Niemcy zaczęli strzelać do mieszkańców, a przesuwając godzinę policyjna na godzinę 18.00, chcieli sparaliżować życie na Pradze.
Pomimo braku uzbrojenia oddziały VI Obwodu rozpoczęły walkę...
...i uderzyły na warsztaty kolejowe przy ulicy Oliwskiej, koszary policyjne na Golędzinowie i stację Warszawa-Praga. Na ulicach pojawiły się czołgi, wobec których powstańcy byli bezbronni, a pozycji nie można było utrzymać. Jedna z grup powstańców miała za zadanie wysadzić w powietrze wiadukt kolejowy nad ówczesną ulicą Modlińską (obecnie ulica Jagiellońska) na Golędzinowie. Akcja ta nie powiodła się z powodu silnego ostrzału ze strony niemieckich żołnierzy, którzy stanowili obsadę tego obiektu. Oddział powstańczy zaczął się wycofywać w kierunku stacji Warszawa-Praga. Na polu między Golędzinowem i Śliwicami dostali się pod silny ostrzał tzw. Bahnschutz'ów i wojska z rejonu dworca kolejowego. W tym starciu 1 sierpnia zginęło 13 powstańców.
Natarcie powstańców IV Rejonu zostało zatrzymane przez Niemców pod murami koszar przy ulicy 11 Listopada.
Powstańcy w rejonie Pragi Centralnej odznaczali się największymi sukcesami. Zdobyli gmachy Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowej przy ulicy Targowej 74, Urząd Telefoniczny na Ząbkowskiej, Mennicę Państwową oraz Szkołę Techniczną. Ulicami jeździły niemieckie czołgi. Nie można było tworzyć barykad, co utrudniało walki powstańcze. Powstańcom udało się zatrzymać ruch na ulicy Radzymińskiej.
2 sierpnia oddział powstańczy w gmachu Dyrekcji Kolei został zmuszony do wycofania się.
Ważnym punktem na Pradze był Dworzec Wschodni. Walkami w tej okolicy dowodził Henryk Małowidzki. Udało się zdobyć zabudowania kolejowe przy ulicy Markowskiej i Brzeskiej oraz zajezdnię kolejową przy ulicy Kawęczyńskiej.
Powstańcy zdobyli zapasy żywności z Rzeźni Miejskiej, która znajdowała się przy ulicy Jagiellońskiej 1. Część żywności trafiła do ludności cywilnej. Niemcom nie udało się wkroczyć do obiektu od strony ulicy Krowiej i Sierakowskiego, co było niewątpliwym sukcesem działań powstańczych.
Saperzy otrzymali od dowództwa VI Obwodu specjalne zadania – utrzymanie wiaduktów kolejowych nad ulicami Targową i Jagiellońską, zajęcie mostu Poniatowskiego i mostu Kierbedzia. Zaplanowane ataki na mosty ze strony praskiej nie powiodły się, a pozycje w tym rejonie dzielnicy zostały odizolowane.
3 sierpnia dowódca VI Obwodu Praga ppłk Antoni Żurowski, który nie widział szans na przejęcie dzielnicy, zdecydował o zaniechaniu akcji powstańczej i powróceniu do konspiracji. Jego rozkaz brzmiał: „Oddziały zakonspirować! Przystąpić do organizowania ochotniczych uzbrojonych grup i dokonać przerzutu na lewy brzeg Wisły!”. Powstańcy rozproszyli się wśród ludności. Wielu Prażan kontynuowało walkę na lewym brzegu. W kolejnych tygodniach Niemcy wywieźli część mieszkańców Pragi do obozów koncentracyjnych.
10 sierpnia zaczęło się radzieckie natarcie na Pragę, które zakończyło się sukcesem Rosjan. Po 4 dniach Praga została całkowicie opanowana. W czasie trwających walk Niemcy wysadzili mosty Poniatowskiego, kolejowe i Kierbedzia.
Skład osobowy dowództwa Obwodu VI Praga:
Komendant – ppłk piech. Antoni Władysław Żurowski „Andrzej”, „Bober”, „Papież”
Zastępcy – ppłk art. Henryk Bełdycki „Stefan”, mjr piech. Kazimierz Lichodziejewski „Tara”
Oficer informacyjny – por. Edward Tomaszewski ‘Anioł”
Kwatermistrz – kpt. Stanisław Ułasiewicz „Zamożny”
Oficer broni – por. Franciszek Görick „Franek”
Oficer łączności – ppor. Łącz. Wiktor Urban „Gromicz”
Oficer saperów – por. rez. Piech. Lucjan Zaruski „Władysław”
Sanitariat – kpt. Dr med. Mieczysław Ropek „Miecio”
Komendant WSOP – kpt. Rez. Ludwik Pągowski „Ludwik I”, „Notecki”
Komendantka WSK – por. Stanisława Stodulska „Ewa”
Kapelan – ks. dr prałat Franciszek Borowiec „Junosza”
Kompania osłony sztabu – kpt. Piech. Konstanty Pędzikowski
Kompania DB Kedyw – por. kaw. Bolesław Ostrowski „Elektryk”
Obchody 78. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego na Pradze-Północ
28 lipca, g. 11.00
Mała PASTA-a, ul. Brzeska 24 – złożenie kwiatów w miejscu pamięci
Żołnierze Armii Krajowej Obwodu 6-XXVI z 1 na 2 sierpnia 1944 roku przeprowadzili szturm na Centralę Telefoniczną, tzw. „Małą PAST-ę”. Powstańcom mimo odbicia budynku z rąk niemieckich nie udało się uruchomić połączenia z centralą na Zielnej w Śródmieściu. Po kilku godzinach oddziały powstańcze zostały zmuszone do odwrotu.
Mieszkańcy tradycyjnie spotykają się przy ul. Brzeskiej 24, by upamiętnić wydarzenia sprzed 78 lat. Do dziś żyją powstańcy, którzy brali udział w szturmie – m.in. mjr Henryk Kokosza.
31 lipca, g. 17.00
ul. Witkiewicza 10 – powstańcze wspomnienia mieszkańców poświęcone pamięci rozstrzelanych 1 sierpnia 1944
Spotkanie będzie okazją do przypomnienia wydarzeń z okresu Powstania Warszawskiego rozgrywających na terenie Śliwic, Golędzinowa i Pelcowizny. W pierwszym dniu Powstania Warszawskiego rozstrzelanych zostało tam 13 powstańców, którzy planowali wysadzić w powietrze wiadukt kolejowy na Golędzinowie. Mieszkańcy co roku spotykają się przy pamiątkowej tablicy – w tym roku będzie wyjątkowa okazja by porozmawiać z nimi osobiście. Część z nich już odeszła, ale ich rodziny nadal tu mieszkają w domach pamiętających wojnę. W czasie spotkania wspomnienia przedstawi m.in. syn jednej z najbardziej zasłużonych dla pamięci tego miejsca postaci.
Warto dodać, że zaledwie 200 m od miejsca spotkania znajduje się kamień upamiętniający zestrzelenie w 15. dniu Powstania alianckiego samolotu z pomocą dla walczącej Warszawy. Opis tego wydarzenia także znamy z zapisków mieszkańców.
1 sierpnia – Godzina “W”, g. 17.00
Skrzyżowanie al. Solidarności/ul. Targowa
Punktualnie o godz. 17.00 razem z całą stolicą na minutę zatrzyma się także Praga! W tle, zgodnie z praską tradycją na budynku Galerii Wileńskiej zostanie zaprezentowana ogromna biało-czerwona flaga ze znakiem Polski Walczącej. Kilkanaście minut później na skwerze płk. A. Żurowskiego rozpoczną się uroczystości poświęcone powstaniu na terenie prawobrzeżnej Wisły. Na skwerze już od godziny 15.30 trwać będzie piknik historyczny, który szczególnie powinien zainteresować najmłodszych. Na wszystkich czekać będzie wystawa samochodów, przedmiotów i broni z tamtego okresu, pokazy artyleryjskie oraz warsztaty historyczne.
